حسن‌طاهر بن کمال عباسیجونپوریحسن طاهربن کمال عباسی جونپوری، صوفی ، عالم و فقیه قرن دهم در شبه قاره هندوستان بود. ۱ - نسبطاهر، پدر حسن، در اصل از مُلتان بود که برای تحصیل علم به شهر بِهار، در نزدیکی دهلی، رفت. حسن در این شهر متولد شد. [۱]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۸، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۲]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۴۰۹، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
۲ - تحصیلاتدر جوانی، به همراه خانواده‌اش، به جونپور رفت و نزد قاضی شهاب‌الدین دولت‌آبادی به فراگیری علم پرداخت. در آن‌جا به تصوف گرایش یافت و به صحبت با درویشان روی آورد. [۳]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۸، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۴]
عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۴، ص۷۸، حیدرآباد، دکن ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
در همین ایام، با وجود مخالفت پدرش، نزد یکی از مشایخ عصر به خواندن فصوص الحکم ابن عربی پرداخت، اما مدتی نگذشت که رضایت پدر خود را جلب کرد. [۵]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۸، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۶]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۴۰۹، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
پس از آن مرید حامدبن ابوحامد چشتی مانکپوری (مشهور به راجى حامد شه/ شاه، متوفى ۹۰۱) شد و طریقت چشتیه را از او اخذ کرد . [۷]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۸ـ۳۸۹، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۸]
غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۴۰۹ـ۴۱۰، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴.
بنابراین، نسب سلسله حسن از همین طریق، با پنج واسطه، به نظام‌الدین اولیاء می‌رسد. [۹]
محمدصادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلی تا سال ۱۰۲۳ هجری قمری، ج۱، ص۱۰۲، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸.
۳ - جایگاه و منزلتحسن نزد راجی حامد شاه بسیار مقبول بود تا جایی که راجی او را حجت محکمی در روز قیامت برای خود می‌دانست. [۱۰]
عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۴، ص۷۸، حیدرآباد، دکن ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
وی حسن را به کمال الحق یا کمال‌اللّه ملقب کرد. [۱۱]
لعل‌بیگ‌بن شاه قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، ج۱، ص۱۱۲۵، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۱۲]
عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۴، ص۷۸، حیدرآباد، دکن ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
علاوه بر این، حسن تحت تربیت معنوی بهاءالدین جونپوری قرارگرفت و پس از مدتی خلیفه راجی سید نور شد. [۱۳]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۸، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۴]
لعل‌بیگ‌بن شاه قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، ج۱، ص۱۱۲۵، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
از علمای هم عصر حسن طاهر، مولانااِله‌داد بود که او نیز، به درخواست حسن، مرید راجی حامد شاه شد. [۱۵]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۹۲، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۶]
محمدصادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلی تا سال ۱۰۲۳ هجری قمری، ج۱، ص۱۰۲، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸.
۴ - وفاتسلطان سکندر لودی، به سبب حمایتی که حسن از او می‌کرد، سخت به وی معتقد بود و از همین‌رو حسن را به دهلی دعوت کرد. حسن نیز با خانواده خود به دهلی رفت و در کوشکِ بِجَی مَندِل، که برج حصار سلطان محمدبن تُغلُق بود، سکونت یافت و در ۹۰۹ در همان‌جا درگذشت. [۱۷]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۹، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۱۸]
محمدصادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلی تا سال ۱۰۲۳ هجری قمری، ج۱، ص۱۰۲، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸.
گفته شده است که او با شنیدن یک رباعی به سماع برخاست و سپس رو به قبله کرد و جان داد. [۱۹]
لعل‌بیگ‌بن شاه قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، ج۱، ص۱۱۲۶، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش.
۵ - فرزنداناز او فرزندانی به جاماند که برجسته‌ترین آن‌ها شیخ محمدحسن بود. با این‌که حسن به سلسله چشتیه منسوب است، فرزند او به سلسله قادریه نسبت داده شده است. [۲۰]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۴۷۰، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
۶ - تالیفاتحسن طاهر رسائلی در سیر و سلوک و توحید داشته که از آن‌ها فقط به رساله فارسی مفتاح‌الفیض اشاره شده است. این رساله شامل دو قسم است: تصوف ، و اصطلاحات صوفیان. [۲۱]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۹، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
[۲۲]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۶۳، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
قسمتهایی از مفتاح در اخبارالاخیار عبدالحق دهلوی [۲۳]
عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۳۸۹ـ ۳۹۱، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش.
و کلمات‌الصادقین دهلوی کشمیری همدانی [۲۴]
محمدصادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلی تا سال ۱۰۲۳ هجری قمری، ج۱، ص۱۰۳، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸.
آمده است. [۲۵]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۹۶۳، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
[۲۶]
محمدحسین تسبیحی، کتابخانه‌های پاکستان، ج۱، ص۱۱۰، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش.
[۲۷]
هندستان کی کتابخانون مین مخطوطاتِ تصوّف: فارسی و عربی، در تصوّف بَرّ صَغیر مین: تصوّف کی نادر مخطوطات پرجنوبی ایشیائی علاقائی سمینار منعقده ۱۹۸۵ کی مقالات، ج۱، ص۹۱، پتنه: خدابخش اوریننل پبلک لائبریری، ۱۹۹۲.
۷ - فهرست منابع(۱) محمدحسین تسبیحی، کتابخانه‌های پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۵۵ش. (۲) عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد، دکن ۱۴۱۰/۱۹۸۹. (۳) محمدصادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین: تذکره صوفیان مدفون در دهلی تا سال ۱۰۲۳ هجری قمری، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸. (۴) عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرار الابرار، چاپ علیم اشرف‌خان، تهران ۱۳۸۳ش. (۵) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/۱۹۱۴. (۶) لعل‌بیگ‌بن شاه قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال حاج سیدجوادی، تهران ۱۳۷۶ش. (۷) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش. (۸) هندستان کی کتابخانون مین مخطوطاتِ تصوّف: فارسی و عربی، در تصوّف بَرّ صَغیر مین: تصوّف کی نادر مخطوطات پرجنوبی ایشیائی علاقائی سمینار منعقده ۱۹۸۵ کی مقالات، پتنه: خدابخش اوریننل پبلک لائبریری، ۱۹۹۲. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن‌طاهر بن کمال عباسی‌جونپوری»، شماره۶۱۷۸. |